Waarom is dit document opgesteld?
Al enkele jaren is er publieke discussie over de kwaliteit en toepassing van granuliet. De aanleiding daarvoor zijn twee televisie-uitzendingen en tal van andere publicaties van Zembla. Zembla stelt dat granuliet geen grond is, mogelijk schadelijk is, en onterecht als schone grond wordt gebruikt. Bevoegde instanties staan echter op het standpunt dat granuliet wél als grond kan worden toegepast en dat uit alles blijkt dat granuliet schoon en veilig is. De aanhoudende negatieve beeldvorming veroorzaakt aanzienlijke schade voor Graniet Import Benelux (GIB), onder meer doordat opdrachtgevers het gebruik van granuliet blokkeren. Opdrachtgevers zijn namelijk bang dat zij zelf schade ondervinden van het negatieve imago van granuliet.
Voor wie is dit document bedoeld?
Deze Q&A is bedoeld voor overheden, toezichthouders, aanbestedende partijen, aannemers, bodemspecialisten, journalisten en anderen die zich willen verdiepen in de eigenschappen van granuliet en de maatschappelijke discussie daarover.
Is dit document objectief opgesteld?
De antwoorden zijn gebaseerd op verifieerbare feiten en onderbouwd met bronnen. GIB staat open voor aanvullingen of verbeteringen.
Actualisering
Bij nieuwe ontwikkelingen wordt deze Q&A geactualiseerd. Wijzigingen zijn herkenbaar aan het versienummer onder de titel van dit document.
1. Wat wordt bedoeld met ‘grond’?
Het begrip ‘grond’ kent verschillende definities. In het dagelijks spraakgebruik bedoelen mensen vaak tuinaarde. Voor geologen is het een studieobject. In bouwprojecten geldt echter de juridische definitie uit de Omgevingswet (voorheen: het Besluit bodemkwaliteit, Bbk). Die definitie is bepalend voor de toepassing van granuliet.
“vast materiaal dat bestaat uit minerale delen met een maximale korrelgrootte van 2 millimeter en organische stof in een verhouding en met een structuur zoals deze in de bodem van nature worden aangetroffen, alsmede van nature in de bodem voorkomende schelpen en grind met een korrelgrootte van 2 tot 63 millimeter, niet zijnde baggerspecie” (bron:1)
2. Wordt granuliet juridisch beschouwd als grond?
Ja. Zolang het Besluitbodemkwaliteit (voorheen Bouwstoffenbesluit en nu Omgevingswet) bestaat, is granuliet door de daartoe geautoriseerde instanties gecategoriseerd als grond. Na de uitzending van Zembla hebben twee voorzieningenrechters in 2020 geconcludeerd dat granuliet als grond kan worden beschouwd. Op 13 oktober 2021 bevestigde de Raad van State in een definitieve uitspraak dat granuliet voldoet aan de wettelijke definitie van grond. (bron:2)
3. Hoe wordt granuliet door GIB geproduceerd?
GIB is een leverancier van steen. Het bedrijf importeert steen uit twee groeves: één in Schotland (Glensanda) en één in Noorwegen (Bremanger). In de groeves worden verschillende soorten steen gewonnen. In Schotland is dit graniet, een materiaal dat o.a. heel geschikt is voor de betonindustrie. In Noorwegen gaat het om een metamorfe zandsteen die door GIB Bestone® wordt genoemd. Deze steen is door zijn slijtvastheid en stroefheid uiterst geschikt voor de toplaag van snelwegen, die dankzij het gebruik van Bestone tot de veiligste en meest duurzame ter wereld behoren.
Uit beide groeves transporteert GIB brokstukken naar Nederland. Daar worden ze verder gebroken in verschillende gradaties voor verschillende toepassingen. Bij dat breken ontstaat fijn steengruis. Bij het wassen van de stenen in het waswater blijft dit gruis achter. Door aan dit waswater een beetje flocculant toe te voegen (0,01%) bezinken de gruisdeeltjes sneller dan normaal en binden ze gemakkelijker aan elkaar. Daarna wordt een deel van het water eruit geperst, zodat een steekvast product ontstaat. Granuliet is daarmee een combinatie van Schots steengruis, Noors steengruis en water.
4. Wat zijn de voordelen van granuliet?
Civieltechnisch is granuliet net zo draagkrachtig als zand en minder waterdoorlatend dan klei. Het materiaal wordt verkocht aan bedrijven in de keramische industrie (o.a. bakstenen) en in de wegen-, water- en utiliteitsbouw. Het is uitermate geschikt voor afdichtingen, dijkversterkingen en ophogingen op bouwplaatsen. Granuliet wordt ook gebruikt bij verondiepingen van zandwinplassen.
5. Waarom gebruikt GIB een flocculant?
Dankzij het flocculant (een polyacrylamide, of PAM) bezinken en binden de gruisdeeltjes sneller. Het kan ook zonder flocculant. Dan is een veel groter oppervlak nodig in de Amsterdamse haven, waar GIB is gevestigd. Zonder flocculant zou het ook langer duren. Het flocculant dat GIB gebruikt (Ecopure P-1715) is een zogeheten “anionische” polyacrylamide. Die hecht vooral aan minerale deeltjes (bron:3). Naast anionische polyacrylamide bestaat er ook “kationische” polyacrylamide. Deze hecht aan organische deeltjes. GIB gebruikt het flocculant dus als procesversneller. Mede daardoor is granuliet qua prijs concurrerend met zand of klei, terwijl het in veel toepassingen civieltechnisch superieur is.
6. Welke partijen gebruiken flocculant?
De totale hoeveelheid flocculant (polyacrylamide) in de wereld bedraagt circa 2 miljoen ton per jaar (bron:4). In de Europese Unie is dit circa 300.000 ton per jaar (bron:5). Voor Nederland wordt het totale verbruik niet bijgehouden. We weten wel dat de waterschappen ruim 11.000 ton polyacrylamide gebruiken (bron:6). Andere verbruikers zijn de papierindustrie, industriële waterzuiveringen, de zand- en grindwinning, baggerindustrie, drinkwaterbedrijven en bodemverbeteraars.
Ter vergelijking: GIB gebruikt op jaarbasis maximaal 40 ton. De overige 99,6% wordt door andere partijen gebruikt, vooral dus door waterschappen.
7. Waarom wordt gesteld dat granuliet geen grond is?
Zembla, en deskundigen die optreden in de twee Zembla-uitzendingen over granuliet, beweren met verschillende argumenten dat granuliet geen grond is.
1) Bewering: er groeit geen plantje op granuliet omdat er weinig organische stof in granuliet zit. Deze bewering wordt vooral gedaan door de door Zembla aangehaalde deskundigen Joop Harmsen en Jos Vink.
Reactie: het is geen vereiste in het Besluit bodemkwaliteit (Bbk), en ook niet in de Omgevingswet, dat op grond planten groeien. Naast granuliet zijn er meer soorten grond met weinig of zelfs geen organische stof. Overigens groeit er wel degelijk beplanting op granuliet, zoals op verschillende plekken duidelijk zichtbaar is (bron:7).
2) Bewering: de BRL (beoordelingsrichtlijn) 9321, waaronder granuliet als grond gecertificeerd is, past niet bij dit materiaal. Deze claim van Zembla is gebaseerd op persoonlijke notities (white papers) van enkele regionale handhavers van RWS en een medewerkster van de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILenT).
Reactie: de Raad van State heeft geoordeeld dat deze BRL wél van toepassing is. De ILenT en de directeur-generaal Water en Bodem van IenW, die het bevoegd gezag vertegenwoordigt, zien evenmin bezwaar tegen deze BRL (bron:8). Tot slot heeft Wim Kuijken, de voormalige deltacommissaris, in twee rapporten scherpe kritiek geuit op de betreffende handhavers, die helemaal niet bevoegd waren te beoordelen of granuliet grond is en of de BRL van toepassing is (bron:9). Kuijken heeft voor zijn onderzoeken alle betrokkenen geïnterviewd en hij had inzage in alle gegevens, ook in de vele mailberichten en interne discussiestukken.
3) Bewering: het flocculant die wordt gebruikt bij de productie van granuliet is een bodemvreemde stof. Uit een toelichting op het Bbk blijkt dat er een verbod is op het bijmengen van bodemvreemde stoffen. Daarom kan granuliet geen grond zijn. Deze beweringen worden zowel door Zembla zelf als door enkele aan Zembla verbonden deskundigen gedaan sinds de uitspraak van de Raad van State uit oktober 2021. De Raad van State zou met dit “bijmengverbod” ten onrechte geen rekening hebben gehouden.
Reactie: de wet kent geen bijmengverbod. Ook in de nota van toelichting staat niet dat het gebruik van flocculant bij de productie van grond verboden is.
De staatssecretaris van IenW, bij uitstek degene die weet hoe de nota van toelichting moet worden gelezen, heeft dit bevestigd in een brief van 25 juli 2024 aan de Tweede Kamer:
“Ter toelichting daarop het volgende: de bepaling over bodemvreemd materiaal ziet alleen op materiaal dat al aanwezig is voordat grond wordt afgegraven of bewerkt. Hierbij wordt voor steenachtig materiaal (bijv. scherven van bakstenen) en hout een grens van 20% aangehouden. Voor ander bodemvreemd materiaal, zoals plastic en piepschuim, geldt dat dit alleen nog sporadisch mag voorkomen. De achtergrond van deze bepaling over bodemvreemd materiaal is het beleidsmatige uitgangspunt dat een partij grond die wordt afgegraven of bewerkt in de praktijk nooit voor de volle 100% schoon kan zijn, terwijl dat voor de toepassing ervan niet milieubezwaarlijk hoeft te zijn. Hieruit volgt echter geenszins dat het verboden is om een flocculant te gebruiken. Het gebruik van flocculant betreft namelijk niet het onnodig achteraf bijmengen van afvalmateriaal (dat is inderdaad niet toegestaan), maar is functioneel nodig om de kleinste fracties in het productieproces te scheiden van water. Met andere woorden: het gebruik van flocculant is juist nodig om het product granuliet geschikt te maken om als grond te kunnen worden toegepast. Dit is ook in de uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak bevestigd, mede op basis van een onafhankelijk deskundigenbericht van de Stichting Advisering Bestuursrechtspraak (STAB).” (bron:10).
8. Is de acrylamide in granuliet schadelijk?
Nee. Flocculanten (polyacrylamiden) bevatten een klein beetje acrylamide, als gevolg van het productieproces. Omdat acrylamide een ZZS is (een zeer zorgwekkende stof), is de toegestane hoeveelheid acrylamide in polyacrylamide door de EU gemaximeerd op 0,1%. De feitelijke hoeveelheid acrylamide in polyacrylamiden ligt daaronder (bron:11).
In granuliet zit maximaal 0,043 μg acrylamide per kg droge stof (bron:12). Ter vergelijking: de EU-referentiewaarden voor acrylamide in babyvoeding zijn 1.000 keer hoger; voor gebrande koffie zelfs 10.000 keer (bron:13).
Desalniettemin wordt het drinken van koffie niet als gevaarlijk beschouwd. Het KWF schrijft daarover op haar website (5 januari 2023): “Acrylamide is een stof die kan ontstaan als zetmeelrijke producten worden verhit boven 120°C. Producten waarin acrylamide voorkomt zijn bijvoorbeeld gefrituurde aardappelproducten zoals friet en chips, koffie, ontbijtkoek, ontbijtgranen, brood (vooral geroosterd), biscuits en crackers.
De relatie tussen kanker en bijvoorbeeld roken en onverstandig zonnen is duidelijk aangetoond met wetenschappelijk onderzoek. Voor acrylamide en kanker is die relatie veel minder duidelijk. De Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) heeft in 2015 uitvoerig gekeken naar risico’s van acrylamide. Dierproeven laten zien dat acrylamide kankerverwekkend kan zijn voor muizen en ratten. Onderzoeken bij mensen zijn beperkt en niet eenduidig.” (bron:14)
De hoeveelheid acrylamide in granuliet, of in de bodem of water waarin granuliet is toegepast, is zo laag dat deze in geen van de uitgevoerde veldonderzoeken ooit is aangetroffen. Mocht er ooit wel acrylamide worden aangetroffen, dan breekt het snel af (bron:15).
9. Ziet Arcadis risico’s in de toepassing van granuliet?
Nee. Arcadis heeft een uitgebreide studie gedaan. Het hoofdrapport bevat ruim 70 pagina’s, het bijlagenrapport 1.080. De staatssecretaris van IenW heeft de uitkomst van dit onderzoek op 16 april 2021 in een brief aan de Tweede Kamer als volgt samengevat:
Arcadis concludeert dat de toepassing van granuliet in Over de Maas geen negatieve effecten heeft voor mens en milieu in de eindsituatie of tijdens de uitvoering. De milieu-hygiënische kwaliteit van het granuliet in Over de Maas is constant en het voldoet aan de bodemklasse achtergrondwaarde (AW), de schoonste klasse die in Nederland aan grond wordt toegekend. Er is in geen enkel monster van grond, grondwater of oppervlaktewater acrylamide aangetoond. De onderzoeken naar de verspreiding van stoffen laten verder zien dat nergens in relevante mate verspreiding optreedt naar oppervlakte- of grondwater. Verspreiding van granuliet zal zich niet
voordoen. De geringe hoeveelheid die vrijkomt in de vorm van vertroebeling tijdens lossen zal zich mengen met de overige grond- en baggerspeciestromen of natuurlijke sedimentatie, en geen effect hebben op de natuurdoelen (bron:16).
10. Wat zegt het RIVM hierover?
Het RIVM en Deltares hebben in een literatuurverkenning (2023) geconcludeerd dat uit de literatuur nog onvoldoende blijkt of in anaerobe (zuurstofarme) omstandigheden op de langere termijn acrylamide kan vrijkomen uit polyacrylamide. Dit gaat dus niet over het mogelijk vrijkomen van acrylamide uit granuliet (bron:17).
Ook Arcadis had in een eigen literatuurstudie al gevonden dat over het gedrag van polyacrylamide in anaerobe omstandigheden minder te zeggen is (bron: 18). Dat iets in een literatuurstudie niet wordt uitgesloten, zegt op zichzelf weinig.
Wat de langere termijn betreft: Arcadis (2021) heeft, in opdracht van het ministerie van IenW, in haar onderzoek ook gezocht naar acrylamide op plekken waar toen al vijf jaar granuliet lag, en niets gevonden. Het ministerie van IenW heeft in 2020 onderzoek gedaan naar plekken waar op dat moment acht jaar geleden granuliet was gebruikt – en geen acrylamide gevonden. In 2023 heeft onderzoeksbureau B-Ware uit eigen beweging de Kraaijenbergse Plassen onderzocht, waar al sinds 2012 granuliet ligt, en ook daar is toen geen spoor van acrylamide aangetroffen (bron:19).
11. Wat adviseert het RIVM over het voorzorgsprincipe?
Het RIVM formuleert het als volgt in de samenvatting:
Neem voorzorgsmaatregelen bij het gebruik van PAM-houdende producten voor de verondieping van diepe plassen zoals het bevorderen van onderzoek naar en het gebruik van andere
soorten flocculanten, door de samenstelling van PAM-houdende producten vooraf te onderzoeken, of door de kwaliteit van het oppervlaktewater te monitoren.
De voorzorgsmaatregel om geen granuliet te gebruiken, staat hier niet bij. Het RIVM adviseert drie voorzorgsmaatregelen:
1) Bevorder het gebruik van andere soorten flocculant. Deze voorzorgsmaatregel wordt al uitgevoerd, want dit onderzoek vindt plaats en wordt uitgevoerd door diverse organisaties (oa het ministerie van IenW). Tot nog toe zijn er geen gelijkwaardige alternatieven. Om die reden gebruiken waterschappen nog steeds op grote schaal polyacrylamiden, onder andere bij de waterzuivering.
2) Onderzoek de samenstelling van PAM-houdende producten. Ook aan deze voorzorgsmaatregel wordt in het geval van granuliet voldaan. Er is veelvuldig onderzoek verricht naar granuliet en trouwens ook naar andere PAM-houdende producten.
3) “Of” monitor de kwaliteit van het oppervlaktewater. Het woordje “of” duidt erop dat dit een alternatief is voor de eerste twee voorzorgsmaatregelen. In Over de Maas en bij de Kraaijenbergse Plassen is de kwaliteit van het oppervlaktewater inmiddels een aantal keren onderzocht, zonder dat enig probleem als gevolg van de toepassing van granuliet is gevonden. Er is ook geen acrylamide aangetroffen. Ook niet waar B-ware in 2023 heeft gezocht, op een plek waar granuliet al 11 jaar lag Monitoring is op zichzelf geen voorzorgsmaatregel, maar hoe dit ook zij: de uitkomsten van monitoring zijn al bekend. want monitoring heeft alleen zin als er al PAM-houdende producten zijn toegepast. Het kan dus per definitie geen voorzorgsmaatregel zijn, maar hoe dit ook zij: de uitkomsten van monitoring zijn al bekend.
12. Waarom is de staatssecretaris een monitoring gestart?
De staatssecretaris heeft in een reactie op de Literatuurverkenning onder meer geschreven: “Het RIVM heeft tijdens de literatuurverkenning geen aanvullende wetenschappelijke informatie gevonden, die eerdere bevindingen, ter discussie stelt.” (bron:20)
De staatssecretaris schrijft ook dat zij “gemerkt” heeft “dat het verondiepen van diepe plassen tot grote zorgen bij omwonenden kan leiden”. Zij schrijft er niet bij dat die zorgen terecht zijn. Wel wil zij de onzekerheid bij omwonenden wegnemen. Daarom was zij voornemens om op korte termijn onderzoek te doen. Het doel was vast te stellen of in diepe plassen acrylamide aanwezig is als daar flocculant is toegepast.
Het is nog onduidelijk waar de monitoring plaatsvindt. In elk geval in Over de Maas. GIB begrijpt dat de omwonenden van die plas ongerust zijn geworden door de media-aandacht voor granuliet. Gelukkig is er geen reële verdenking dat in die plassen acrylamide vrijkomt. Ook niet op langere termijn, zoals blijkt uit onderzoek door B-Ware: 11 jaar na toepassing van granuliet in de Kraijenbergse Plassen was daar geen acrylamide te vinden.
De staatssecretaris schrijft in deze brief uit 2023: “Er is derhalve ten aanzien van het diepe plassen beleid thans geen reden om beleidsmatig anders te handelen dan tot op heden is gedaan.”
13. Waarom oordeelt het gerechtshof Den Haag anders dan de Raad van State?
De uitspraak, een “eindoordeel” van de Raad van State is een bestuursrechtelijke uitspraak, gedaan door de hoogste bestuursrechter. De uitspraak van het Hof in Den Haag is een civiele uitspraak in de kwestie tussen Zembla en GIB, en ging over de vraag of Zembla mocht beweren wat het beweerd heeft. Over het oordeel van het Hof is GIB in cassatie gegaan.
Het Hof meent dat Zembla niet onrechtmatig heeft gehandeld omdat, kort samengevat:
a) het “juridisch verdedigbaar” is granuliet geen grond te noemen, omdat er in de wet een “bijmengverbod” zou staan en het gebruik van flocculant dus niet is toegestaan;
b) omdat de literatuurverkenning van RIVM/Deltares niet uitsluit dat er gezondheidsrisico’s zijn verbonden aan de toepassing van granuliet.
De staatssecretaris van IenW schrijft naar aanleiding van Kamervragen over de uitspraak van het Hof in zijn brief van 25 juli 2024 aan de Tweede Kamer:
“Het gebruik van flocculant betreft namelijk niet het onnodig achteraf bijmengen van afvalmateriaal (dat is inderdaad niet toegestaan), maar is functioneel nodig om de kleinste fracties in het productieproces te scheiden van water. Met andere woorden: het gebruik van flocculant is juist nodig om het product granuliet geschikt te maken om als grond te kunnen worden toegepast. Dit is ook in de uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak bevestigd, mede op basis van een onafhankelijk deskundigenbericht van de Stichting Advisering Bestuursrechtspraak
(STAB).”
“De arresten van het Gerechtshof hebben voor de kwalificatie van granuliet als grond dus geen consequenties. De uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak en de geldende wet- en regelgeving blijven leidend voor de conclusie dat granuliet als grond kan worden toegepast. Het standpunt blijft daarmee ongewijzigd.” (bron:21)
Door het arrest van het Hof (2024) is het eindoordeel van de Raad van State in de bodemprocedure (2021) is niet ongeldig geworden. Wel is er kennelijk onduidelijkheid ontstaan over welke juridische instantie nu definitief kan bepalen of granuliet grond is of niet. GIB vindt deze onduidelijkheid ongewenst. Dat is een van de redenen geweest om in cassatie te gaan.
De betekenis die het Hof toekent aan de literatuurverkenning van RIVM/Deltares leidt bij veel partijen tot de opvatting dat granuliet gevaarlijk is of kan zijn. Deze interpretatie vindt GIB onjuist. Dat vormde een tweede aanleiding voor cassatie. Het Hof kent in deze kwestie een hogere waarde toe aan de vrijheid van meningsuiting dan aan het recht op bescherming van de goede naam van GIB. Naar de mening van GIB negeert het Hof hierbij dat Zembla en Biezeveld GIB strafrechtelijk hebben beschuldigd. GIB staat op het standpunt dat een televisieprogramma dit niet zo maar mag doen. Dit was voor GIB de derde reden om in cassatie te gaan.
14. Heeft het OM onderzoek gedaan naar GIB?
Ja. Het OM heeft, zoals het zelf schrijft, op basis van de uitzending van Zembla en de uitspraken die Zembla en enkele van haar deskundigen in de Tweede Kamer hebben gedaan, onderzocht of GIB zich schuldig heeft gemaakt aan de volgende strafbare feiten: overtreding van de Wet Economische Delicten en van de Waterwet.
Het onderzoek van het OM heeft circa twee jaar geduurd. Het OM heeft alle documenten bestudeerd, verschillende getuigenissen afgenomen en directeur van GIB verhoord.
De uitkomst is dat GIB voor beide verdenkingen “ten onrechte verdacht is gemaakt”. Het OM heeft de zaak geseponeerd volgens code 01.
15. Wie zijn de rechtszaken over granuliet gestart?
De eerste drie juridische procedures over granuliet zijn aanhangig gemaakt door de gemeente West Maas en Waal met als doel Rijkwaterstaat te dwingen om te gaan handhaven tegen het gebruik van granuliet in Over de Maas. De gemeente heeft al deze procedures verloren, dus ook de bodemprocedure.
GIB heeft in eerste instantie juridische procedures willen vermijden door een oordeel te vragen aan de Raad voor de Journalistiek over de kwaliteit van de uitzending van Zembla. Dit is een organisatie van de media zelf. Op 7 december 2020 oordeelde de Raad voor de Journalistiek duidelijk: de Zembla-uitzending bevatte “eenzijdige, onevenwichtige en tendentieuze berichtgeving” en was dus van mening dat Zembla “onzorgvuldig” heeft gehandeld (bron:22).
GIB heeft BNNVARA/Zembla tot drie keer toe aangeschreven om te bespreken hoe om te gaan met deze uitspraak. De omroep is daar niet op ingegaan maar heeft zich teruggetrokken uit de Raad voor de Journalistiek, omdat die volgens BNNVARA geen verstand zou hebben van onderzoeksjournalistieke programma’s.
In plaats van de uitspraak serieus te nemen, bleef Zembla berichten verspreiden waarin granuliet (onterecht) negatief werd neergezet. Daarmee veroorzaakte het programma imagoschade voor GIB. Het bedrijf kreeg veel moeite om granuliet af te zetten. Om die reden heeft GIB besloten een oordeel te vragen aan de rechtbank. Ook dat oordeel pakte negatief uit voor Zembla.
Daarna is Zembla zelf een rechtszaak begonnen door tegen de uitspraak van de rechter in hoger beroep te gaan. Het Hof heeft geoordeeld dat Zembla de strafrechtelijke beschuldigingen tegen GIB mocht doen, ook al had het OM inmiddels vastgesteld dat GIB niets te verwijten viel. Tegen dat vonnis is GIB in cassatie gegaan. Die zaak loopt nog.
Bronvermelding:
1.https://wetten.overheid.nl/BWBR0022929/2025-07-01, artikel 1.
2. De drie uitspraken zijn te vinden via https://www.raadvanstate.nl/uitspraken/?zoeken_term=granuliet%5d
3. Arcadis: “Bij het afscheiden van granuliet uit de waterfase wordt gebruikt gemaakt van anionisch polyacrylamide. Anionisch polyacrylamide is minder toxisch dan kationisch polyacrylamide.” Arcadis, Reviewonderzoek Over de Maas, Bijlagenrapport, p.23. Zie https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/brieven_regering/detail?id=2021Z06294&did=2021D13878.
4.https://www.chemanalyst.com/industry-report/polyacrylamide-pam-market-739
5. https://www.researchandmarkets.com/report/europe-polyacrylamide-market?srsltid=AfmBOoqFhQwE3UYZtpc57wsIVupZMSocg7AGIxMCA7P7YXz4d1JwBxQP
6. Klimaatmonitor Waterschappen, verslagjaar 2023’, Arcadis, 16 Sept 2024, p.26, tabel 2. https://unievanwaterschappen.nl/wp-content/uploads/Klimaatmonitor-Waterschappen-verslagjaar-2023.pdf
7. Een bewijs is bijvoorbeeld te vinden in een partijkeuring van granuliet (uit 2018) in opdracht van de gemeente Ronde Venen, waarin foto’s zijn opgenomen. Zie bureau Grondslag, Project 25829, partijkeuring granuliet Marickenlaan te Wilnis, 21 december 2018, bijlage 1.
8.https://www.ilent.nl/onderwerpen/bodemtoezicht/granuliet
9. Wim Kuijken, Kleine korrels, grote discussie, 18 september 2020 (https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/detail?id=2020D36198&did=2020D36198), geschreven in opdracht van het ministerie van IenW, en Schurende korrels, 16 november 2021, geschreven als reactie op een motie in de Tweede Kamer. (https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/detail?id=2021D43935&did=2021D43935). De heer Kuijken verwijst ook naar de oordelen van de DGWB en de ILenT over de toepasbaarheid van de BRL 9321.
10.Kamerbrief Staatssecretaris IenW, 25 juli 2025, (30015).
11.Arcadis, Review-onderzoek granuliet Over de Maas, april 2021, Bijlagenrapport p.22. https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/brieven_regering/detail?id=2021Z06294&did=2021D13878
12.Arcadis, Review Onderzoek Over de Maas, Eindrapport, p.43.
13. Arcadis, idem. https://kro-ncrv.nl/programmas/alles-op-tafel/acrylamide-schadelijke-stof-koffie-brood-groentechips
14.https://www.kwf.nl/nieuws/acrylamide-en-kanker
15. Arcadis, Review-onderzoek granuliet over de Maas, Bijlagenrapport, p.17.
16.https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/brieven_regering/detail?id=2021Z06294&did=2021D13878
17.Afbraak van polyacrylamide en mogelijke vorming acrylamide in diepe plassen. Een literatuurverkenning. RIVM en Deltares, 2021. https://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/2023-0126.pdf.
18. “Onder anaerobe omstandigheden zijn in een aantal laboratoriumonderzoeken wel verhoogde gehalten acrylamide gemeten, alhoewel dit onder geoptimaliseerde omstandigheden voor afbraak voor polyacrylamide was. Onder milieuomstandigheden (lage temperatuur) zal de afbraak langzamer gaan. De onderzoeken geven wel aan dat de vorming van acrylamide uit polyacrylamide niet kan worden uitgesloten.” Arcadis, Review-onderzoek Over de Maas. Bijlagenrapport, p.17. 26 maart 2021. https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/detail?id=2021D13879&did=2021D13879
19. https://b-ware.eu/nieuws/geen-vorming-acrylamide-uit-granuliet-kraaijenbergse-plassen-cuijk
20. Kamerbrief 16 mei 2023 (www.tweedekamer.nl)
21. https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/brieven_regering/detail?id=2024Z12242&did=2024D29561
22. https://rvdj.nl/2020/41/
23: Daardoor kon de Raad een tweede klacht niet meer in behandeling nemen: https://rvdj.nl/2021/15/.
Q&A-Versie 12 augustus 2025
